دانشگاه آزاد اسلامی واحد شهرضا دانشجویان اندیشه سیاسی دراسلام

الف ـ یکی از ویژگی های استاد جعفری ، نظمی بود که با زندگی اش پیوسته بود. میزان بالای عنایت آن فقید رحیل به مقوله نظم ، آدمی را ترغیب می کند که بگوید: نظم با گوشت و خون او عجین شده، در بند بند حرکاتش نهادینه بود. توجه به عامل تعهد و لزوم عمل و وفای به عهد، مجموعه زندگی این عامل نظم آشنا را در چنان انسجام اعتدال آمیزی فرو برد که در طول سالیانی دراز، کم تر زمانی اتفاق افتاد که امری احیاناً خارج از چارچوب عادی و شناخته شده اش اجرا گردد. وی درباره اجرای نظم و لزوم التزام به عناصر نظم آفرین ، اهتمامی وسواس گونه داشت و اساساً آن را یکی از عوامل بسیار جدّی یک حیات منطقی می دانست . وی از آن جا که بی نظمی را یکی از عوامل ضرربار عقب ماندگی مشرق زمین و کشورهای اسلامی می دانست ، بنابراین اهمیتی بی بدیل نسبت به آن قائل بود و تا آن جا که در توان داشت ، آن را جدی گرفت ، گفت و عمل کرد. این کلام اوست که دردمندانه می گوید:

هنگامی که وضع و موقعیت اینگونه جوامع را تحقیق و مورد تحلیل و تفسیر قرار می دهیم، به عواملی بیرون از اختیار مردم این جوامع می رسیم ، مانند حساسیّت موقعیّت جغرافیایی ـ سیاسی ، زورگویی و دخالت قدرت پرستان روزگار. ولی با این حال نباید غفلت کنیم که بی ایمانی به نظم یا مسامحه در اجرای نظم ، خود یکی از نیرومندترین عوامل تضعیف شخصیت و هویّت مردم جامعه است که از اساسی ترین عوامل زمینه ساز مطامع قدرت پرستان جهان خوار می باشد. جای بسی تأسف است که بعضی از این جوامع با داشتن یک ایدئولوژی فراگیر و عقلانی ، به جهت بی توجهی به مسأله نظم ، بر هیچ مبنای صحیحی زندگی نمی کنند!

ب ـ از چهره های برجسته علمی که ارتباط همه جانبه و نسبتاً نزدیکی با محمدتقی جعفری داشت ، می توان به پروفسور محمود حسابی شاگرد آلبرت اینشتین و پدر فیزیک نوین ایران اشاره کرد. این دو دانشمند، مدت 25 سال تعامل فکری و علمی با همدیگر داشتند و روزهای پنج شنبه یا جمعه هر هفته ، به اتفاق دیگر اساتید، جلسات پر ثمری برگزار می کردند. از خود استاد جعفری نقل شده است :

من از دوازده سالگی به فلسفه ]و هستی شناسی[ علاقه مند بودم و در نجف نیز با فرهنگ و معارف غربی آشنا شدم . پس از آن که به تهران آمدم ، دوستان گفتند: در منزل یکی از دانشمندان به نام آقای دکتر حسابی ، جلسه علمی برقرار است و در آن جلسه ، هم روحانیان می آیند و هم دانشگاهیان . من هم به آن جلسه رفتم . شب های پنج شنبه جلسات ما سیّار، ولی جمعه ها ثابت بود. آن نوع مسائل فیزیکی برایم جالب بود که همسایه مسائل فلسفی است.

ج ـ همان گونه که بیان شد، دو اثر بزرگ «تفسیر و نقد و تحلیل مثنوی» و «ترجمه و تفسیر نهج البلاغه»، مهم ترین آثار استاد محمدتقی جعفری به شمار می روند. وی از دوران تحصیل در نجف به بررسی و مطالعه مثنوی پرداخت و چند سال پس از اقامت در تهران (دهه 40) تدریس آن را نیز در 1344 خورشیدی آغاز نمود.

تألیف و تدوین شرح مثنوی ، حدود پنج سال (از سال 1348 تا 1353 خورشیدی ) به طول انجامید که حاصل این تلاش ها، مجموعه ای به یادماندنی در 15 مجلد با نام «تفسیر و نقد و تحلیل مثنوی» است .

جعفری از دیرباز به افکار و اندیشه های جلال الدین مولوی توجه جدی و عمیق داشت . از نظر ایشان ، مولوی یکی از انسان شناسان بزرگ جهان اسلام است که به دلیل قرار گرفتن در جاذبیّت شمس تبریزی و پیمودن مراحل و منازل عرفان مثبت ، با تمام دانشمندان و سخنگویان تفاوت های اساسی دارد.

وجود نظام (سیستم ) باز فکری در اندیشه مثنوی ، گرایش شدید او را به این کتاب در پی داشت و معتقد بود: جلال الدین مولوی مطالب شگفت آوری ابراز می دارد که تا پیش از او در میان متفکران بشری کم سابقه است .

اما تفسیر مثنوی ماجرای دیگری نیز داشت . امتیاز این مجموعه شامخ ، در دهه 60 خورشیدی توسط استاد جعفری به ناشر فروخته شد! به راستی چرا؟ ایشان به علت تغییر محل زندگی ، تصمیم گرفت منزل قدیمی خود را واقع در خیابان خراسان بفروشد و برای توسعه بیشتر کارهای علمی و پذیرایی از مراجعان داخلی و خارجی ، خانه وسیع تری تدارک ببیند. لازمه این امر، تهیه و پرداخت مابه التفاوت آن بود و به علت این که ایشان تفاوت مبلغ مزبور را نداشت ، و از قرض کردن و یا پذیرفتن هرگونه کمک مادی ابا داشت ، بنابراین، تنها راه ، انصراف از تدارک و ساخت منزل جدید بود و یا ...

تفسیر مثنوی و فروش امتیاز آن ، تنها راهی بود که می توانست این مشکل را حل کند ... و چنین شد که جعفری به این کار تن داد تا مثل همیشه استقلال مالی خویش را حفظ کند.

د ـ در سال 1359، جوانی از او سؤال کرد: شما چرا به فعالیت های اجرایی (سیاسی ) نمی پردازید؟ وی در پاسخ این گونه اظهار داشت : فعالیت های اجتماعی بر دو نوع است : یک نوع آن ، کارهای اجرایی است و نوع دیگر کارهای علمی و فرهنگی ؛ من از عهده کارهای اجرایی بر نمی آیم . از من کارهای فرهنگی برمی آید که سال هاست به آن ها مشغولم .

از این موضوع که بگذریم ، خود او نیز از ورود به عرصه های سیاسی پرهیز نموده، به فعالیت های علمی و بعضی از کارهای محوری اجتماعی اهتمام جدّی داشت . در همین راستا، یکی از فعالیت های ایشان در 20 سال آخر عمر، سخنرانی های رادیویی و تلویزیونی بود که در محل کتابخانه شخصی و یا در دانشگاه ها و مراکز علمی ایراد می کرد. وی متن سخنرانی ها و جلسات خود را همان درس هایی قرار داده بود که قبل از این نیز درباره علوم انسانی و معارف اسلامی داشت . او از بابت سخنرانی های رادیویی و تلویزیونی و دیگر سخنرانی های دانشگاهی که بنا به درخواست و تقاضای مخاطبانی مشتاق و جویندگانی فراوان از اقصی نقاط ایران صورت می گرفت ، از هیچ منبعی وجهی دریافت نمی کرد. تمام دارایی او در زمان وفاتش ، یک باب منزل مسکونی بود که بخش عمده آن به کتابخانه ، جلسات درس ، دیدارهای داخلی و خارجی ، مراجعات مردم عادی و... اختصاص یافته بود.  

سید مهدی میرمیران